دوستان عزیز برای ارتباط با ما

صفحه اینستاگرام اینجا

دشت خرقان ؛ خاک این دشت وسیع و رازآلود خاطرات بسیاری را از روزگاران دور به خاطر سپرده. آن هنگام که دل این خاک  مأمن پیشینیان شد ، خود را مجذوب سپیدی و پاکی  پندار ساکنان «سیاه ریگ» و حشمت «کولی» نشینان دید. ذرات این دشت، گرمای آتش پیروان زردشت را در جان خود پرورد و به «کهن قلعه» ایشان استواری بخشید. در طلوع آفتاب مسلمانی تپه ماهورهای خود را «زرین» ساخت . آنگاه که ابویزید مراد دل خویش را می جست ، پیک پیامرسان پروردگار شد تا عطر عارفانه ی جوانمردان را پیش از طلوع، به وی بنمایاند و مدهوشش نماید. در عظمت و حشمت این خاک همان بس که 73 سال سنگینی و صلابت سخن خرقانی را با گوش جان شنید و هزار سال است که توانسته عظمت پیکر آن «پاکزاد و پاکتر از پاک» را تحمل کند. خسرو جهان گشا و ناصر خسرو حکیم ، پور سینا و پیر هرات ، بوسعید نیشابور ، همه و همه به دنبال یافتن مقصود، گام در خاک گندم گونش نهادند. کوی و برزن قلعه نوخرقان هیاهوی تجار و کاروانیان «بازار ذغالی» را به یاد سپرد. حماسه سازی مردمان این دشت در عصر انقلاب و در دفاع مقدس تکمیل شد تا گنجینه ی زرین افتخارات این دیار با نام شهدا مزین شود.

حال با گذر از سالیان ، یادگاران گذشته به فراموشی سپرده شدند و از آنان فقط نامی باقیست و اندک یادی. از تپه های باستانی و گورستان های قدیمی، تلی از خاک بر جا مانده. از آتشکده ی یگانه پرستان دیوارهای مخروبه اش باقی مانده و از مسجد خرقانی محرابی تخریب شده. برای آنان که چندان اطلاعی از صفحات تاریخ ندارند، ملاک قدمت یک مکان آثار تاریخی زنده ی آنجاست.

در این مقال ، مجال چندانی برای تاسف بر نابودی آثار تاریخی قلعه نوخرقان نیست.در واقع گوش شنوایی نیست که بگوییم ظروف قدیمی و عتیقه ی کهنه قلعه و آتشکده هر سال مراحل فریز شدن در سرمای زمستان و پخت مجدد در گرمای تیر و مرداد را طی میکنند تا به عاقبت قلاع قدیمی محل مبتلا گردند. ارگان دلسوزی یافت نمیشود که بگوییم در این سال ها سایت جنوبی  (به طورکامل) و سایت شرقی تپه ی سیاه ریگی قلعه نوخرقان (تا حدود زیادی) رو به ویرانی نهادند.

در اینجا روی سخنم با دلسوزانیست که میدانند از تاریخ کهن قلعه نوخرقان آثار زیادی به جای نمانده و در فکر چاره اند. اکثر قلعه های قلعه نوخرقان به علت واقع شدن در محدوده ی شهری تخریب شده اند. از قلعه میانه که چیز زیادی باقی نمانده و از قلعه نو دیواره ی شرقی و تا حدودی 4 برج متصل به این دیواره که اکثرا در منازل مسکونی واقع شده و امید چندانی به زنده ماندن آن در آینده  نیست. دیگر قلاع هم در مزارع واقع شده اند و یا به بیان بهتر مزارعی در آنان واقع شده که نابودیشان را تسریع میکنند. تنها قلعه ای که دارای حریم آزاد است و بنیه ی استوار آن باقی مانده ، قلعه شهرآباد است. هر چند که بافت داخلی قلعه با خاک یکسان شده اما برج ها و باروی قلعه نفس میکشند. روح این قلعه همچنان زنده است.

مقصود این  نوشتار و نگارنده طرحی برای نجات این قلعه است. این قلعه بیشترین شانس و بهترین موقعیت را برای احیا در بین قلعه های محل دارد. هر چند از لحاظ قدمت جزء متأخرین آنان است که خود عامل سرپا بودنش می باشد.

در ابتدا تصاویری از حال و روز کنونی قلعه آورده ام و مختصری در مورد موقعیت قلعه و در ادامه طرحی برای احیای این قلعه:

متاسفانه وجود حفره  هایی در داخل برج ها امر تخریب را تسریع می بخشد:

بقایای سازه های تخریب شده ی داخل کاروانسرا:

نمای عمومی شهر از قلعه شهرآباد:

قلعه شهرآباد  یکی از آثار تاریخی قلعه نو خرقان است که در شمال شرقی آن قرار دارد.

این قلعه نه برای سکونت اهالی بلکه برای اقامت موقت کاروانیان ساخته شده و قدمتش در حدود 250 سال است.

متاسفانه تا کنون اقدام خاصی برای حفظ آن صورت نگرفته و سازه های داخلی آن تخریب شده . نکته ی جالب توجه وجود حفره های فراوان در قلعه است که گویا  توسط جویندگان عتیقه حفر شده.

دسترسی به این قلعه از طریق جاده ی قدیم قلعه نو خرقان ( جاده بالا ) امکان پذیر است.

فاصله ی این قلعه از  جاده در حدود صد متر است و از این جهت دسترسی به آن آسان است.

نکته ی دیگر اینکه نام قلعه از نام آن ناحیه از قلعه نو خرقان ( شهرآباد و یا شهرباد ) گرفته شده.

دروازه ورودی قلعه:

نقشه های ماهواره ای قلعه:

و اما طرح احیا برای این قلعه که به نظر نگارنده امکان اجرایی شدن دارد.

بهترین راه برای احیای قلعه، تغییر کاربری این قلعه و بهره برداری تجاری _فرهنگی از آن است. این طرح سالهاست در کشور های اروپایی اجرا شده و در ایران هم هر چند کُند اما پیگیری شده. طبق این طرح ، پیمانکار شخصی با عقد قرارداد با سازمان میراث فرهنگی اقدام به مرمت و اجاره ی آثار باستانی می کند. بسیاری از کاروانسراها و قلعه ها با همین طرح تبدیل به رستوران ، کافی شاپ و یا هتل شده اند. قلعه شهرآباد با توجه به نوع ساختار وتخریب بافت داخلی امکان تبدیل به هتل را ندارد اما  به سادگی می توان آن را تبدیل به رستوران کرد. موقعیت استثنایی این قلعه که در نزدیکی محور شاهرود –آزادشهر واقع شده باعث جذب مسافران میگردد. این قلعه از درون جاده به سادگی دیده می شود و مانع خاصی نیز در برابر آن وجود ندارد.  می توان با حفظ حریم دو متری از دیواره ، از فضای حدودا 500 مترمربعی داخلی بهره برد. عبور خط آب آشامیدنی از جاده اصلی و شبکه برق در ناحیه ی صنعتی قلعه نوخرقان که در مجاورت قلعه اند امر دسترسی به خدمات شهری را آسان می کند.

یکی از بهترین گزینه ها برای این منظور، شهرداری و دهیاری قلعه نوخرقان اند. به هر حال امروزه مسئولین شهری باید راه های درآمدزایی را یاد بگیرند وگرنه با اندک بودجه ی دولتی نمیتوان شهر را اداره کرد. اگر سه ضلع اصلی مثلثی که میتواند از طریق گردشگری درآمدی سرشار عاید محل کند را وجود جاذبه ، استراحت گاه و رستوران بدانیم ما فقط ضلع اول را داریم. بسیاری از مسافران و زائران خرقانی بسیار مشتاقند که شبی را در مجاورت آرامگاه او سپری کنند ولی به علت نبود امکانات  به بسطام و شاهرود مراجعه میکنند. بسیاری شان از نبود رستوران در محل گله دارند. در واقع آنان با نقدینگی وارد شهرمان شده و به همان صورت شهر را ترک میکنند.

قلعه نوخرقان هر سال بالای 200هزار بازدیدکننده دارد. اگر نصف این بازدید کننده ها به طور متوسط 10هزار تومان در محل  خرج کند در سال رقم یک میلیاردی از صنعت گردشگری وارد محل می شود.

مهمترین کارها به این ترتیب باید صورت گیرد که قلعه شهرآباد به عنوان رستوران و محل اصلی راهنمایی مسافران انتخاب شود. به طوری که با تبلیغات، آنان را ترغیب به بازدید از مقبره خرقانی کنیم. با عقد قرارداد با پیمانکار داخلی و نیز اجاره ی آشپزخانه ی یکی از تکایا اقدام به تهیه غذا و انتقال آن به محل رستوران می نماییم.

حلقه ی دوم کار استفاده از ظرفیت منازل مسکونی خالی از سکنه محل برای اسکان می باشد. در ایام تعطیلات تابستان میتوان از ظرفیت مدارس نیز استفاده کرد.

بدین ترتیب شهرداری(یا هر شخصیت حقیقی یا حقوقی دیگر) به عنوان پیمانکار کل، حلقه ی اتصال پیمانکاران خرد میشود و به راحتی سود هنگفتی عاید افراد محلی میشود.

اگر این دو ضلع دیگر مثلث شکل بگیرند نقدینگی فراوانی از محل گردشگر وارد چرخه ی اقتصاد شهر میشود.

البته این طرحی ست ذهنی از نگارنده که قطعا نواقصی دارد و نیاز به اصلاحات دارد.

تاکید من بر انتخاب شهرداری مردمی به عنوان پیمانکار به این علت است که راحت تر می تواند حلقه ی اتصال این زنجیره باشد.

در این باره بخوانید:   راهی جدید برای حفظ ابنیه تاریخی